Zespół policystycznych jajników (PCOS), inaczej zespół wielotorbielowych jajników, jest zaburzeniem hormonalnym u kobiet w wieku rozrodczym, które występuje najczęściej. Dotyczy 8-13% kobiet na świecie, a wśród tych, które leczą się z powodu niepłodności odsetek sięga 50-60%. Nazwa pochodzi od charakterystycznego obrazu jajników w USG, w których występuje wiele pęcherzyków. Zaburzenie – oprócz kwestii reprodukcyjnych – dotyczy też kwestii metabolicznych i psychologicznych.
Objawami charakterystycznymi dla PCOS są między innymi cykle bezowulacyjne, co w konsekwencji powoduje problemy z zajściem w ciąże oraz hiperandrogenizm, czyli nadmierne wydzielanie androgenów – męskich hormonów płciowych, głównie testosteronu. Konsekwencją tego jest hirsutyzm - nadmierne owłosienie typu męskiego – trądzik, łojotokowe zapalenie skóry czy zaburzenia lipido. U kobiet z hiperandrogenizmem często występują także zaburzenia metaboliczne, między innymi otyłość, insulinooporność, hipercholesterolemia, czyli podwyższony poziom cholesterolu we krwi oraz nadciśnienie tętnicze. Nieleczony PCOS może doprowadzić nawet do nowotworów błony śluzowej macicy. Niektóre kobiety mogą doświadczyć także depresji czy zaburzeń lękowych.
BADANIA
Podstawą jest wykonanie badań hormonalnych m.in. FSH, LH, progesteron, testosteron, hormony tarczycy, prolaktyna. Dodatkowo wykonywane jest USG narządu rodnego oraz badania w kierunku insulinooporności, czyli stężenie glukozy, insuliny oraz OGTT.
LECZENIE
Podstawowym sposobem leczenia PCOS jest modyfikacja stylu życia, w tym utrata masy ciała, zmianę diety na zdrowszą oraz podjęcie aktywności fizycznej 3-4 razy w tygodniu. Wskazane jest stosowanie diety opierającej się na produktach o niskim indeksie glikemicznym. Oprócz większej aktywności fizycznej i zdrowej, zbilansowanej diety, stosuje się także farmakoterapie, w tym stosowanie 2-składnikowych tabletek antykoncepcyjnych i metforminy. Tabletki antykoncepcyjne podwyższają stężenie we krwi białka SHBG, które wiąże androgeny, dzięki czemu zmniejsza się ich stężenie, co pomaga w walce z trądzikiem i hirsutyzmem. Z kolei u kobiet, które planują ciąże głównym celem jest powrót cykli owulacyjnych. Najczęściej w tym przypadku stosuje się cytrynian klomifenu, a jeśli ta metoda jest nieskuteczna to rozważa się indukcję owulacji za pomocą gonadotropin, a w następnej kolejności zapłodnienie pozaustrojowe. Metformina jest lekiem wykorzystywanym pomocniczo w leczeniu PCOS i pomaga w utrzymaniu prawidłowej równowagi metabolicznej. Wiele badań sugeruje, że stosowanie tego leku obniża poziom testosteronu oraz stężenie wolnych androgenów. Zmniejsza również stężenie triglicerydów i cholesterolu.
DIETA W PCOS
Błonnik to część strukturalna ścian komórek roślinnych odporna na rozkład przez enzymy trawienne układu pokarmowego człowieka. Tylko jego mała część jest hydrolizowana przez bakterie obecne w jelicie grubym. Zawiera on ligniny, celulozy, pektyny, śluz oraz gumy roślinne. Błonnik opóźnia opróżnianie żołądka, pęcznieje, co daje dłuższe uczucie sytości. Reguluje perystaltykę jelita cienkiego oraz chroni przed zaparciami, polipami i nowotworami układu pokarmowego. Zwiększa także wydalanie kwasów żółciowych i obniża stężenie cholesterolu. Dodatkowo wiąże jony sodu i opóźnia wchłanianie glukozy i reguluje wydzielanie insuliny.
Tłuszcze są ważnym elementem diety i obok węglowodanów stanowią główne źródło energii. Najlepiej sięgać po te pochodzenia roślinnego, które są bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe. Do jednonienasyconych kwasów tłuszczowych należy kwas oleinowy, który można znaleźć w oliwie z oliwek i oleju rzepakowym. Korzystnie wpływają na stężenie cholesterolu. Do tłuszczy roślinnych zaliczamy również wielonienasycone kwasy tłuszczowe, do których należą kwasy omega-3 i omega-6. Kwasy omega-3 można znaleźć w oleju lnianym, oleju z zarodków pszenicy oraz w rybach morskich takich jak łosoś czy makrela, a kawasy omega-6 występują w oleju słonecznikowym, sojowym i z pestek winogron. Kwasy omega-6 również korzystnie wpływają na stężenie cholesterolu całkowitego, a kawasy omega-3 zmniejszają stężenie trójglicerydów, hamują powstawanie zakrzepów w naczyniach wieńcowych i mózgowych oraz obniżają ciśnienie krwi.
Dla kobiet zmagających się z PCOS najlepszym źródłem białka są przede wszystkim rośliny strączkowe takie jak fasola, groch czy soczewica, a także mięsa ryb i drobiu oraz jaja. Odpowiednia podaż białka wpływa korzystnie na stężenie cholesterolu, obniża poziom frakcji LDL i trójglicerydów oraz powoduje spadek stężenia testosteronu.
W zespole policystycznych jajników ważne jest także dostarczanie odpowiednich witamin i minerałów. Wykazują one właściwości przeciwzapalne, obniżają poziom glukozy we krwi oraz zmniejszają insulinooporność. Należą do nich d-pinitol, który występuje w otrębach gryczanych, cytrusach i roślinach strączkowych i witamina D, która obecna jest w łososiu, dorszu, jajach i mleku. Ważnym elementem jest także chrom, który można znaleźć w drożdżach, zielonym grochu, cebuli, halibucie oraz wołowej wątrobie.
Autor:
Karolina Mazur
Bibliografia: